I. Bối cảnh và khái niệm

Theo UNCTAD, rào cản phi thuế quan (NTBs – Non-Tariff Barriers) là các biện pháp chính sách ngoài thuế nhưng ảnh hưởng mạnh đến thương mại, như:

• Quy định kỹ thuật
• Kiểm định chất lượng
• Tiêu chuẩn vệ sinh – an toàn thực phẩm
• Chính sách môi trường
• Chứng nhận nguồn gốc, nhãn mác, kiểm dịch động – thực vật

Tác động: NTBs chiếm từ 2–4% giá trị hàng hóa, gây chậm trễ, tăng chi phí và rủi ro thương mại.

II. Thực trạng và thách thức doanh nghiệp đang gặp phải

Chi phí logistics cao, chịu tác động bởi NTBs

• Chi phí logistics của Việt Nam chiếm 16,8–17% GDP (so với trung bình toàn cầu 10,6%)
• Nguyên nhân: thủ tục kiểm tra kéo dài, không đồng bộ, phức tạp trong cấp phép, kiểm định…

Các vấn đề cụ thể

a. Xuất khẩu nông – thủy sản vướng nhiều rào cản: Theo bà Chu Kiều Liên (T&M Forwarding):

• Một số sản phẩm phải xin giấy phép từ 2 bộ ngành
• Lưu kho tăng cao:
  • Hàng thường: 20–40 USD/ngày
  • Hàng lạnh: 2–3 triệu VND/ngày

b. Sự phân biệt và thiếu công nhận lẫn nhau. Theo bà Nguyễn Mai Phương (KPMG):

• Nhiều chứng nhận Việt Nam không được đối tác quốc tế công nhận ⇒ phải làm lại
• Thị trường áp dụng 300–500 NTBs mỗi năm, mang tính phân biệt

c. Chứng nhận Halal – rào cản lớn tại thị trường Hồi giáo

• Thị trường ASEAN có ~40% dân số là người Hồi giáo
• Chứng nhận Halal bắt buộc nhưng:
  • Việt Nam thiếu tổ chức chứng nhận đạt chuẩn quốc tế
  • Chi phí cấp phép Halal:
    • 1.000–10.000 USD/cơ sở
    • Gia hạn: 500–5.000 USD/năm
    • Thời gian cấp phép: 1–6 tháng

d. Chi phí xét nghiệm SPS cao

• Ví dụ: xét nghiệm kháng sinh trong tôm có thể tốn 100–500 USD/mẫu
• Kiểm dịch tại cảng làm chậm lô hàng 1–7 ngày

III. Giải pháp thích ứng và nâng cao năng lực doanh nghiệp

Không thể loại bỏ – cần thích ứng

• Theo các chuyên gia: NTBs gắn với mục tiêu quản lý chính đáng
• Doanh nghiệp phải chủ động thích ứng và chuẩn bị năng lực tuân thủ

Giải pháp khuyến nghị

a. Từ phía doanh nghiệp

• Chủ động nắm bắt thông tin: chính sách mới, quy định cập nhật, thay đổi thị trường
• Tham gia các hội thảo, tập huấn: cập nhật quy chuẩn quốc tế
• Ứng dụng khoa học – công nghệ – đổi mới sáng tạo:
  • Sản phẩm đáp ứng phân khúc và tiêu chuẩn kỹ thuật riêng từng thị trường
  • Chủ động xây dựng dây chuyền sản xuất đạt chuẩn quốc tế (VD: Halal)

b. Từ phía Nhà nước và thể chế

• Cải cách thủ tục hải quan, kiểm tra chuyên ngành
• Đầu tư số hóa, tự động hóa trong cấp phép
• Kết nối hệ thống thông tin thương mại, thông quan giữa các nước ASEAN
• Thúc đẩy công nhận lẫn nhau về tiêu chuẩn, chứng nhận giữa các quốc gia

c. Tập trung hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs)

• Nâng cao năng lực hiểu biết quy định quốc tế
• Hỗ trợ chi phí chứng nhận, đào tạo chuyên sâu, cung cấp thông tin kịp thời.

---

Tác giả: Đan Thanh

Nguồn: Báo Đại biểu nhân dân - Link