I. Thực trạng ngành thép: Sản xuất tăng – Xuất khẩu giảm

Theo Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), trong 5 tháng đầu năm 2025:

• Sản lượng thép thô đạt hơn 9,9 triệu tấn, tăng 9,55% so với cùng kỳ 2024.
• Sản lượng thép thành phẩm đạt 13,01 triệu tấn, tăng 8,8%.
• Tiêu thụ trong nước đạt 13,21 triệu tấn, tăng 11%.
• Xuất khẩu thép thành phẩm chỉ đạt 2,455 triệu tấn, giảm mạnh 30,9%.

Sản xuất tăng nhanh, nhưng xuất khẩu giảm mạnh, khiến ngành thép đứng trước nguy cơ dư thừa công suất lớn.

II. Nguyên nhân chính dẫn đến dư thừa công suất

Gia tăng đầu tư ồ ạt vào các dự án thép tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á.

Thiếu kiểm soát quy hoạch công suất, dẫn đến tình trạng “chạy đua mở rộng” không theo nhu cầu thị trường.

Các nước gia tăng hàng rào thương mại và chính sách bảo hộ:

• Áp dụng thuế quan cao, rào cản kỹ thuật, các biện pháp phòng vệ thương mại.
• Khiến việc xuất khẩu thép trở nên khó khăn và rủi ro hơn.

Áp lực cạnh tranh nội địa gia tăng khi thị trường tiêu thụ bị co hẹp, doanh nghiệp buộc phải bán dưới giá để giữ thị phần.

III. Thách thức từ yêu cầu giảm phát thải khí nhà kính

Nhiều nhà máy thép hiện nay đã nằm trong danh mục kiểm kê khí nhà kính, phải thực hiện báo cáo định kỳ theo quy định.

Tuy nhiên, việc thực hiện các biện pháp chuyển đổi xanh và giảm phát thải gặp nhiều khó khăn:

• Chi phí đầu tư công nghệ sạch rất cao.
• Thiếu chính sách hỗ trợ và cơ chế tài chính rõ ràng cho doanh nghiệp.
• Hạn chế về trình độ kỹ thuật và nguồn lực nhân sự trong việc vận hành sản xuất thân thiện môi trường.

IV. Kiến nghị cụ thể của Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA)

Phê duyệt sớm Chiến lược phát triển ngành thép đến 2030, tầm nhìn 2050:

• Gắn với mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.
• Phân bổ công suất hợp lý theo vùng, theo chuỗi giá trị.

Quản lý chặt đầu tư và tái cơ cấu ngành thép:

• Tránh cấp phép tràn lan các dự án mới không đáp ứng tiêu chuẩn.
• Cân bằng cung – cầu thị trường, tránh dư thừa và lãng phí tài nguyên.

Thiết lập cơ chế tài chính xanh:

• Áp dụng các gói tín dụng ưu đãi, tài trợ công để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư công nghệ mới, cải tạo thiết bị tiết kiệm năng lượng.
• Huy động nguồn vốn từ quỹ môi trường, quỹ chuyển đổi xanh quốc gia và quốc tế.

Hoàn thiện quy chuẩn kỹ thuật và chất lượng sản phẩm:

• Ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật bắt buộc đối với thép nhập khẩu và thép sản xuất trong nước.
• Ngăn chặn thép giá rẻ, chất lượng thấp tràn vào Việt Nam, làm rối loạn thị trường.

Áp dụng linh hoạt các biện pháp phòng vệ thương mại:

• Chủ động khởi xướng điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp nếu phát hiện cạnh tranh không lành mạnh từ thép nhập khẩu.
• Bảo vệ thị phần cho các doanh nghiệp trong nước.

Duy trì ổn định vĩ mô:

• Ổn định tỷ giá để không ảnh hưởng đến xuất khẩu.
• Duy trì mức giá điện hợp lý cho ngành sản xuất thép vốn tiêu tốn nhiều năng lượng.
• Ưu đãi lãi suất với dự án quy mô lớn, thân thiện môi trường, phù hợp quy hoạch ngành.

Tăng kích cầu thị trường trong nước:

• Thúc đẩy đầu tư công, hạ tầng giao thông, các dự án xây dựng trọng điểm.
• Đẩy nhanh chương trình xây dựng 1 triệu căn nhà ở xã hội, tạo đầu ra ổn định cho thép xây dựng.

Tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu:

• Bộ Công Thương cần hướng dẫn pháp lý, hỗ trợ lập hồ sơ khi doanh nghiệp bị nước ngoài kiện phòng vệ thương mại.
• Tăng năng lực ứng phó với các vụ kiện bán phá giá, thuế chống trợ cấp…

Khuyến khích sử dụng thép xanh, thép tiết kiệm năng lượng:

• Bộ Xây dựng sớm ban hành bộ tiêu chuẩn thiết kế, xây dựng khuyến khích sử dụng vật liệu bền vững, có hiệu suất cao.
• Thúc đẩy đổi mới công nghệ trong ngành xây dựng đồng hành cùng chuyển đổi của ngành vật liệu.

V. Định hướng ngành vật liệu xây dựng trong giai đoạn mới

Ngày 9/7, tại Hội nghị lấy ý kiến Đề án “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác quản lý phát triển ngành vật liệu xây dựng”, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh đã nhấn mạnh:

• Mục tiêu đến năm 2030 là xây dựng ngành vật liệu xây dựng:
  • Hiện đại, thân thiện môi trường
  • Sản phẩm đạt chuẩn quốc tế
  • Tiết kiệm tài nguyên và năng lượng
• Loại bỏ hoàn toàn công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm, hiệu suất thấp.

Bộ Xây dựng sẽ tổng hợp các ý kiến, hoàn thiện đề án trình Chính phủ và Ban Bí thư Trung ương.

VI. Kết luận: Ngành thép cần chiến lược dài hạn và chính sách hỗ trợ thực chất

Dư thừa công suất, biến động xuất khẩu, áp lực môi trường là những thách thức không thể xem nhẹ.

Ngành thép cần:

• Quy hoạch đầu tư hiệu quả, tránh đầu tư trùng lặp, không có đầu ra.
• Tăng năng lực cạnh tranh bằng công nghệ và chất lượng.
• Hỗ trợ mạnh từ Nhà nước về tài chính, pháp lý, chính sách kích cầu và chuyển đổi xanh.

Nếu không có chính sách kịp thời và đồng bộ, nguy cơ khủng hoảng thừa và suy giảm năng lực cạnh tranh ngành thép Việt Nam sẽ rất lớn trong giai đoạn tới.

---

Tác giả: Tiến Hào – Tuyết Hạnh

Nguồn: Báo Xây Dựng - Link