I. Trải nghiệm 20 năm và bài học cốt lõi

Sau hai thập kỷ làm việc với nhà đầu tư nước ngoài, tác giả chứng kiến đủ mọi kịch bản:

• Có thương vụ thành công rực rỡ.
• Cũng không ít thất bại để lại sự tiếc nuối.

Bài học quan trọng nhất:

• Niềm tin của nhà đầu tư không chỉ đến từ lợi nhuận hay cơ hội kinh doanh.
• Nó phụ thuộc lớn vào môi trường pháp lý và mức độ minh bạch trong thực thi luật pháp.

II. Câu chuyện điển hình (2020)

Thương vụ M&A lớn

• Một tập đoàn ngoại mua lại 100% vốn của một công ty BĐS lớn miền Nam.
• Giao dịch vốn diễn ra suôn sẻ, minh bạch, được ghi nhận ngay trên ERC (Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp).

Vướng mắc thủ tục IRC

• Sau khi nhận vốn, nhà đầu tư phải cập nhật thông tin trên IRC (Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư).
• Thực tế:
  • Hồ sơ bị “ngâm” hơn 2 năm, qua ít nhất 4 vòng công văn giữa Ban quản lý KCN và Bộ KH&ĐT.
  • Doanh nghiệp bị yêu cầu thực hiện nghĩa vụ thuế như giao dịch BĐS, dù bản chất chỉ là chuyển nhượng vốn.
  • Không có văn bản từ chối chính thức, cũng không có hướng dẫn → chỉ im lặng, đùn đẩy hồ sơ.

Kết quả đau xót

• Sau 3 năm, nhờ sự can thiệp của đại sứ quán và hiệp hội thương mại, một số giấy tờ mới được xử lý.
• Nhưng đến nay (5 năm sau): Nhiều thửa đất vẫn “treo” do vướng quy hoạch và sáp nhập hành chính.
• Hệ quả: dự án hàng trăm triệu USD bị đóng băng, vốn không quay vòng, niềm tin nhà đầu tư suy giảm nghiêm trọng.

III. Nghịch lý: vốn đắp chiếu – cơ hội trôi qua

Cốt lõi của đầu tư: lợi nhuận đến từ việc vốn quay vòng nhanh.

Thực tế tại Việt Nam:

• Vốn FDI bị “đắp chiếu”, đất bỏ trống, nhân sự chờ việc.
• Nhà nước mất nguồn thu, mất cơ hội tăng trưởng.

Tâm lý nhà đầu tư: hồ sơ kéo dài, thị trường thay đổi, cơ hội mất đi → nhiều người nản chí, muốn rút lui.

 “Mê cung giấy tờ”

• Để khởi động dự án FDI, phải đi qua hàng loạt thủ tục:
  • IRC, ERC.
  • Giấy phép con: xây dựng, môi trường, PCCC…
• Vấn đề trùng lặp: Trên 50% nội dung IRC và ERC lặp lại (tên nhà đầu tư, vốn, ngành nghề, địa điểm).
• Nhiều doanh nghiệp phải chi phí “không chính thức” để rút ngắn thời gian.
• Không ít DN FDI chọn cách… rút lui khỏi Việt Nam.

 “Nút thắt cổ chai” IRC

• Khảo sát với DN FDI: 100% gặp khó khăn khi xin cấp hoặc điều chỉnh IRC.
• Thời gian cấp: thường 2–3 tháng, có trường hợp 6–7 tháng.
• Mỗi khi dự án thay đổi tiến độ → bắt buộc phải cập nhật IRC → thêm vòng thủ tục.
• Thay vì là công cụ quản lý đầu tư, IRC biến thành “nút thắt cổ chai” bóp nghẹt tốc độ quay vòng vốn.

IV. So sánh với ASEAN

• Philippines: cấp IRC mất ~2–3 tuần.
• Malaysia: 3–5 ngày, toàn bộ trực tuyến.
• Indonesia: OSS (hệ thống cấp phép một cửa online), chỉ 30 phút – vài giờ.
• Trong khi đó, Việt Nam: thủ tục có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí nhiều năm.
  Nhà đầu tư sẽ dễ chọn các nước “thủ tục nhanh – minh bạch” hơn.

Hồ sơ “treo” & cải cách nửa vời

• Theo Hệ thống đăng ký DN quốc gia:
  • TP.HCM có hơn 17.000 hồ sơ thành lập/thay đổi DN bị “treo”.
  • Nguyên nhân: thiếu cán bộ, chờ phân công do sáp nhập, hoặc “đang xử lý”.
• Nghị định 19/2025/NĐ-CP: thử nghiệm rút thời gian cấp IRC dự án chiến lược xuống 15 ngày (nhanh hơn 75%).
  • Nhưng: chỉ áp dụng cho dự án công nghệ cao, R&D “VIP”.
  • Thực tế gần như chưa có trường hợp nào.
  • Hàng ngàn DN thông thường vẫn mắc kẹt.

V. Giải pháp cải cách triệt để (đề xuất)

• Bỏ yêu cầu IRC với ngành nghề thông thường.
• Loại bỏ nội dung trùng lặp giữa IRC và ERC.
• Bãi bỏ điều kiện can thiệp hành chính như: tiến độ triển khai, tỷ lệ vốn vay.
• Chỉ giữ lại danh mục hạn chế (quốc phòng, khoáng sản chiến lược…).
• Chuyển đổi sang khai báo trực tuyến bằng chữ ký số, giảm tiếp xúc trực tiếp.

VI. Thông điệp cuối cùng

Thời gian & cơ hội = tiền bạc, tăng trưởng, thuế, việc làm.

Nền kinh tế hấp dẫn không chỉ nhờ thị trường rộng hay nhân công rẻ, mà ở khả năng giúp vốn lưu thông nhanh, minh bạch, sinh lợi.

Việt Nam cần:

• Cải cách thực chất, không chỉ khẩu hiệu.
• Biến thủ tục đầu tư – đất đai – thuế thành nhiệm vụ liên ngành, liên kết, liên thông.

Chỉ khi đó, Việt Nam mới giữ chân và thu hút được dòng vốn FDI chất lượng cao, tạo động lực then chốt cho tăng trưởng và khát vọng phát triển.

---

Tác giả: Trần Thị Thanh Hảo

Nguồn: Báo VietNam Net - Link